Najsłynniejsze zabytki | Kultura

Menu dodatkowe

Na skróty

Ustawienia

Wersja językowa

Wyszukiwarka

Treść strony

Najsłynniejsze zabytki

PODHALE
Ruiny średniowiecznego grodziska i zamku, tzw. „Koci Zamek” z XIII/XIVw.
Teren zespołu podworskiego z zachowanymi reliktami: mur kamienny, bramka, budynek kuchni dworskiej i fundamenty w Szaflarach

„Chałupa Anny Doruli” z I poł. XIXw.
Pochodzi z 1843 r. ( napis na sosrębie). Znajduje się w niej obraz "Zaśnięcie Matki Boskiej" namalowany wprost na płazach.
Jest to jedyne i nie powtarzalne dzieło sztuki sakralnej. Nieznana jest ani data powstania obrazu, ani jej autor.
Całą szerokość ściany zajmuje wielkie malowidło, które przedstawia Zaśnięcie Matki Boskiej w otoczeniu 11 Apostołów. Wśród nich nie ma Judasza. Nad głowami Apostołów widnieją imiona każdego z nich. Po prawej stronie malowidła widoczny jest modlący się pod krzyżem patron rolników św. Izydor oraz Anioł orzący ziemię za pomocą dwóch wołów zaprzęgniętych do pługa.
Nad malowidłem, zatknięte za malowaną listwę stoją święte obrazy: dwie płaskorzeźby w drewnie, oleodruki i obrazy olejne na płótnie. W izbie znajdują się sprzęty domowego użytku, haftowane poduchy, góralskie ubrania i fotografie przodków.
Do wnętrza prowadzą drzwi spągowe, ujęte w "odrzwia spągowe". Na zewnątrz budynku wisi stara kapliczka z rzeźbą ukrzyżowanego Chrystusa.
Kiedy w 1932 r. we wsi wybuchł wielki pożar, ogień spalił czarną izbę i sień, ale biała izba z malowidłem została nietknięta. Po tym pożarze władze gminy dały drewno na odbudowę spalonej części domu, ale jednocześnie nakazały, aby w izbie z malowidłem nikt już nie mieszkał.
Obecnie malowidło wymaga prac konserwatorskich, bo prawie zniknęły stopy Apostołów i kwiaty otaczające postać leżącej Matki Boskiej. Konserwacji wymagają też zabytkowe obrazy. Do tej pory został odnowiony tylko obraz olejny przedstawiający Matkę Boską Częstochowską.

Kompleks XVIII/XIX-wiecznych chałup góralskich w Chochołowie
Zabudowa starej części wsi stanowi żywy skansen ludowej architektury i jako zbytek klasy zerowej objęta jest ochroną konserwatorską i patronatem UNESCO. Chochołów to przykład zwarto zabudowanej ulicówki. Wszystkie chałupy ustawione są frontem do słońca i tzw. szczytem do ulicy, za nimi ukryte są budynki gospodarcze, skupione wokół dziedzińca. Chałupy, w przeważającej części XIX-wieczne, wyglądają jak nowe, dzięki ciężkiej pracy chochołowskich gospodyń, które co roku myją drewniane płazy, tak że lśnią one w słońcu jasnym drewnem. Zwyczaj mycia chałup jest charakterystyczny dla Chochołowa.

Zespół dworski w Łopusznej
w skład którego wchodzi dwór i zabudowania gospodarcze, powstał w latach 1787–90. Wielokrotnie zmieniał właścicieli, pod koniec XVIII w. gospodarzyli w nim Tetmajerowie. Główny budynek jest typowym wiejskim dworem szlacheckim – nakrytym czterospadowym, gontowym dachem, z kolumnowym gankiem i barokową facjatką. Obecnie mieści się w nim Muzeum Kultury Szlacheckiej (oddział Muzeum Tatrzańskiego), prezentujące dawną siedzibę średniozamożnej szlachty. Obejrzeć można m.in. wnętrze kuchni dworskiej oraz ekspozycję etnograficzną wnętrz podhalańskich z XIX w.

Niewielki dwór w Harklowej z początku XVIIw.
Dwór w Harklowej jest niewielkim dworem mieszkalnym typu "lamus". Jest budynkiem piętrowym, zbudowanym na planie prostokąta. Wieńczy go wysoki, czterospadowy dach, pokryty obecnie dachówką. Budynek jest otynkowany. Nowy tynk i brak kamiennych obramień okiennych upodabniają go do zwykłego współczesnego domku.
Ciekawym elementem architektonicznym, na który warto zwrócić uwagę, jest niewielki wykusz od strony zachodniej, na wysokości piętra. Mieścił on dawniej latrynę. Nieczystości spadały z wysoka i zbierały się w kupkę pod murem dworu. Obecnie pomieszczenie to nadal pełni funkcję ustępu, jednak nieczystości odprowadzane są nowocześnie, za pomocą rur.
Innym, bardzo ciekawym elementem, który pozostał po dawnym wyposażeniu dworu, są solidne, żelazne drzwi wejściowe. Są bogato zdobione, a antaba ma kształt rozety. Dwór stoi w głębi rozległej, pustej obecnie parceli. Wokół niej przebiega kamienny mur. W murze tym, od strony drogi, znajduje się dawna brama wjazdowa. Jest to solidna, kamienna konstrukcja, sklepiona kolebkowo. Przejazd ma kilka metrów długości.

Zespół młyński (Młyn u Pana Mazurka) w Ochotnicy: drewniany młyn wodny zachowany w stanie pierwotnym, zbudowany z bali drewnianych; szachulcowy tartak wodny, murowano-drewniany spichlerz; zabytkowa chata.

Klasycystyczny Dwór Berskich z 1840r. w Tylmanowej
Dwór "Bajka" - dwór z gankiem wspartym na 4 kolumnach, wybudowany w 1840 r. przez rodzinę Berskich, która wykupiła Tylmanową z rąk cesarstwa austriackiego jako tak zwane dobra kameralne w 1830 r. Wkrótce w miejscowości stanął klasycystyczny dworek. W czasach PRL-u odrestaurowano dworek. Przechodził on z rąk do rąk różnych dzierżawców, a ci pozostawiali go coraz bardziej zdewastowanym, przez co dzisiaj jest on w złym stanie.


SPISZ
Kasztel – dwór obronny XVI/XVIIw. we Frydmanie
Został zbudowany w latach 1589 - 1590 przez Gyorgyego Horvatha i był okazałą renesansową rezydencją. Obiekt miał plan prostokąta z dwoma basztami narożnymi, dach osłaniała attyka. W 1910 r. kasztel został odebrany za długi Aladarowi Salamonowi i sprzedany pochodzącemu z Frydmana ks. Józefowi Noworolskiemu, którego krewni są do dnia dzisiejszego właścicielami budowli. Obiekt został wtedy drastycznie przebudowany, przy czym zniszczono m.in. attykę, portal wejściowy i obramienia okien. Narożniki frontowe zdobią nadal wykusze tylne - pseudobaszty. Budynek stanowi własność prywatną i nie ma do niego dostępu.


Zamek „Dunajec” w Niedzicy z ok. 1320r.
Najstarsza część górującego nad zbiornikiem czorsztyńskim zamku w Niedzicy zbudowana jest z kamienia wapiennego. Pierwsza wzmianka o budowli pochodzi z 1325 r. Zbudował go Rykolf Berzeviczi na miejscu wcześniejszej budowli obronnej. Rozbudowany w II połowie XV w. zamek zaczyna popadać w ruinę w XVIII w. Po II wojnie światowej zamek doszczętnie splądrowano i w 1949 r. przekazano go Stowarzyszeniu Historyków Sztuki. Obecnie w zamku mieści się muzeum, hotel i restauracja.
Zamek w Niedzicy położony jest na skale o wysokości 566 m.n.p.m. Najstarsza część zamku zbudowana jest z kamienia wapiennego i wraz z wysoką kwadratową wieżą stanowi zamek górny. Zamek dolny posiada 3 baszty, pomiędzy zamkami dolnym i górnym znajduje się średni zamek z zabudową mieszkalną. W 1325 r. - pierwsza wzmianka o zamku - zbudowany został przez węgierskiego kolonizatora ziem granicznych Rykolfa Berzeviczego ze Strążek, prawdopodobnie na miejscu wcześniejszej budowli obronnej. Do 1945 r. zamek pozostał w rękach rodów węgierskich, choć już po I wojnie światowej został włączony w obszar państwa polskiego.Zamek był wielokrotnie przebudowywany. Ostateczny wygląd zamku ukształtowały: rozbudowa przeprowadzona na przez Emeryka Zapolyię w II połowie XV w. (zamek średni) oraz budowa w 1601 r. przez Jerzego Horvatha nowego renesansowego skrzydła z bramą wjazdową i portalem (zamek dolny).W XVIII stuleciu obiekt popadał w ruinę. Dopiero w latach 20-tych XIX w. został częściowo odbudowany. Podczas tej odbudowy powstała nowa kaplica i sala balowa. Ostatnimi właścicielami zamku byli Salamonowie. W złym stanie został upaństwowiony i w 1949 r. przekazany Stowarzyszeniu Historyków Sztuki. W latach 70-tych XX w. dokonano gruntownej odbudowy wg projektu i pod nadzorem prof. Alfreda Majowskiego. Obecnie w części obejmującej zamek górny i średni znajduje się muzeum. W zamku dolnym znajdują się pokoje gościnne urządzone w zabytkowych komnatach. Odbywają się tutaj konferencje, zjazdy, sesje naukowe, do dyspozycji jest kawiarnia i restauracja zamkowa.


PIENINY
Ruiny Zamku z XIVw. W Czorsztynie
Należy do jednych z najciekawszych i zarazem najbardziej tajemniczych atrakcji turystycznych regionu. Na jego temat powstało wiele legend, które przetrwały do dziś i nadal krążą zarówno wśród samych mieszkańców okolicznych miejscowości jak i przybywających do Czorsztyna turystów.
Zamek został wzniesiony w XIV wieku z inicjatywy Kazimierza Wielkiego, jako warowania graniczna, której zadaniem było strzeżenie szlaku handlowego oraz dyplomatycznego usytuowanego w dolinie Dunajca. Jako oficjalna twierdza królewska rezydował w niej starosta. Funkcję tę przez pewien czas pełnił legendarny Zawisza Czarny z Garbowa.
Położenie zamku Czorsztyn nie jest zapewne przypadkowe. Zamek ten bowiem został wzniesiony na szlaku handlowym z Krakowa do Budy i stanowił on zaporę dla postępów kolonizacji węgierskiej, która sięgała już prawego brzegu Dunajca. Początkowo znajdująca się na zamku komora celna była własnością klarysek. Nie mniej jednak w połowie XIV wieku stała się ona tak jak cały zamek własnością króla.

Ruiny Zamku „Pieniny” z XIIIw. na Górze Zamkowej w Sromowcach Niżnych
Pierwsza wiarygodna wiadomość o zamku pochodzi z początku XIV w. Jest nią informacja, że schroniła się w nim księżna Kinga wraz z zakonnicami z klasztoru klarysek w Starym Sączu podczas trzeciego najazdu Mongołów w 1287 roku. Kiedy Kinga na początku lat 80. XIII wieku była rezydentką klasztoru, prawdopodobnie wybudowała ten zamek w samym środku niedostępnych wówczas Pienin jako miejsce schronienia (refugium).
Zamek przestał pełnić tę funkcję prawdopodobnie już w XIV wieku, a w następnym stuleciu przestano go użytkować. Budowlę wzniesiono z miejscowych kamieni wapiennych, łączonych zaprawą. Mur tarczowy, długości ok. 90 m i grubości 120 cm biegnie łagodnym łukiem, łącząc dwie granie skalne. Odcięte w ten sposób wzgórze, mając na około tylko urwiste ściany, stanowiło doskonały punkt oporu. Wejście do zamku, prowadzące przez niewielką poternę (szerokości jednej osoby), zlokalizowano w części zachodniej. Być może był tu budynek bramny lub nawet kwadratowa wieża, do której można było dostać się w koszu wciąganym kołowrotem. Do muru tarczowego przylegały dwa budynki oraz cysterna na wodę, wzniesiona z dobrze obrobionych ciosów. W pobliżu muru znajdowały się prawdopodobnie także drewniane budynki. Istnieje przypuszczenie, że nasamym szczycie Góry Zamkowej mógł się znajdować także mur osłaniający zabudowę przed ostrzałem od strony wyżej położonego Ostrego Wierchu.


ORAWA
Budynek dawnej farbiarni z początku XVIIIw. W Orawce
Jest to murowany budynek pochodzący z osiemnastego wieku. Dawniej jego piwnice wykorzystywane były do przechowywania soli, później również materiałów na szlaku handlowym naszego kraju z Węgrami. Budynek farbiarni jest jednopiętrowy. Farbiarnia została zamknięta ze względu na upadłość działu tkackiego w Orawce i okolicy. Obecnie budynek po dawnej farbiarni stoi pusty, mimo to jest zadbany.
Charakterystycznym dla tego budynku jest jej dach - siodłowy łamany., co wyróżnia budynek spośród pozostałych we wsi. Tak więc znalezienie farbiarni nie stanowi żadnej trudności, gdyż można ją poznać właśnie po dachu. Na południowej stronie budynku umieszczony jest zegar słoneczny co również wzbogaca atrakcyjność budynku. Będąc w okolicy wsi Orawka warto odwiedzić budynek farbiarni. Choć obecnie nie zagospodarowany, mimo to jest zabytkowy.


GORCE
Zespół pałacowo-parkowy w Rabie Wyżnej z XIXw.
Zespół parkowo-dworski w Sieniawie z XVIIw.
Park dworski w Rokicinach z końca XIXw.
Zespół zabytkowych szałasów na Polanie Kałużna
Szałas na Polanie Zbulina na płn. stokach Obidowca
Szałas na Polanie Stusy nad wsią Obidowa